Ogólne Normy Kalendarza Liturgicznego nr 21 nakazują, by rozpoczęcie Wigilii Paschalnej odbyło się po zapadnięciu zmroku, zaś cała celebracja – winna się zakończyć przed świtem w Niedzielę Wielkanocną. Celebrację rozpoczyna się przy zgaszonym świetle. Ma to podkreślić wymowę Wigilii; czuwania nocnego, a także wyrazistości symbolu światła, które rozświetli mroki naszych serc, a którym jest sam Chrystus.
W prezbiterium ustawia się figurę zmartwychwstałego, zasłania się płótnem figurę ciała Jezusa w Bożym Grobie, krzyż procesyjny ozdabia się czerwoną stułą. Całą liturgię Wigilii Paschalnej odprawia się w białych szatach liturgicznych.
Odnowiona Wigilia Paschalna składa się z:
- Liturgii Światła (Światło)
- Liturgii Słowa Bożego (Słowo)
- Liturgii Chrzcielnej (Woda)
- Liturgii Eucharystycznej (Uczta)
- Procesji rezurekcyjnej (Świadectwo)
Liturgia Światła (Światło)
Liturgia ta, zwana lucernarium nawiązuje do symbolu światła. Aby znaczenie symbolu światła ukazało się w pełni, liturgia rozpoczyna się po zmroku. Najpierw, przed kościołem lub w jego drzwiach zapala się pochodnię lub ognisko, z którego ogień się święci (od X w.). Światło wnoszone do świątyni symbolizuje zmartwychwstałego Chrystusa, który jest Światłością Świata (J 8, 12). Następnie ozdabia się ziarnami kadzidła wielką, woskową świecę – paschał, który symbolizuje Chrystusa. Kreśli się na niej także krzyż, cyfry bieżącego roku (od Piusa XII) oraz greckie litery: A-lfa i O-mega i zapala od poświęconego ognia (więcej: artykuł o przedmiotach liturgicznych). Procesja światła uroczyście wnosi światło Nowego Życia do świątyni, ale także do naszych serc. Kapłan, diakon lub ministrant wnosi je do kościoła, zatrzymując się w trzech stacjach; za każdym razem lud wyraża swoją wdzięczność za dar oświetlenia drogi do zbawienia. Gdy zapalone zostają już wszystkie światła w świątyni, paschał umieszcza się przy ołtarzu. Tam następuje bardzo podniosła chwila: kapłan lub diakon wykonuje dziękczynno-uwielbieniowy hymn Exsultet– uroczyste, sięgające IV w., a liturgii rzymskiej VII w., orędzie wielkanocne, w którym zawiera się cała teologiczna symbolika paschału, jak i całej Wigilii Paschalnej oraz tajemnicy zmartwychwstania. Wierni trzymają zapalone świece na znak, iż przyjmują światło zbawienia, przyniesione przez Chrystusa.
Liturgia Słowa Bożego (Słowo)
Zgromadzenie liturgiczne posila się w tym dniu wyjątkowo obficie Słowem Bożym; Liturgia Słowa Wigilii Paschalnej przewiduje bowiem do dziewięciu czytań (7 ze Starego Testamentu; 2: Epistoła i Ewangelia, z Nowego Testamentu). Można jednak zmniejszyć ilość czytań; nie można wszakże pominąć czytania z Księgi Wyjścia (Wj 14) o wyjściu Narodu Wybranego z Egiptu (Pasch. Soll. 85), epistoły oraz ewangelii o zmartwychwstaniu Chrystusa. Układ Liturgii Słowa wygląda następująco:
- Czytanie-modlitwa-czytanie-śpiew-modlitwa.
W czytaniach wierni wsłuchują się w orędzie wielkich dzieł, jakich Pan dokonał w historii ludzkości. Podkreślają one jedność dzieła Stworzenia (czytanie: Rdz 1,1-2,2) z dziełem Zbawienia (Ewangelia: A – Mt 28,1-10; B – Mk 16,1-8; C – Łk 24,1-12) oraz wagę wydarzeń, które dokonywały się w historii ludzkości: ofiara Izaaka (Rdz), Wyjście z Egiptu (Wj), Przymierze (Iz), zapowiedź oczyszczenia (Ez). Modlitwy rozdzielające czytania interpretują perykopy w świetle wydarzeń wielkanocnych. Szczególnie ważne w Liturgii Słowa są dwa śpiewy: Gloria (po ostatnim czytaniu ze ST), któremu towarzyszy bicie dzwonów, a które symbolizuje przejście (pascha) ze Starego Przymierza do Nowego Testamentu, oraz aklamacja Alleluja, która pojawia się w Liturgii pierwszy raz od początku Wielkiego Postu. Po Ewangelii następuje homilia.
Liturgia Chrzcielna (Woda)
Cudowne przejście Narodu Wybranego przez wody Morza Czerwonego (Wj 13,17-14,31) w Tradycji Kościoła było od początku postrzegane jako zapowiedź; typ obmycia wiernych w wodach sakramentu chrztu świętego, który daje nowe życie wyznawcom Chrystusa. Było ono oswobodzeniem z dotychczasowego życia bez Boga (chrzest przyjmowali dorośli). Do V w. integralną częścią liturgii Wigilii Paschalnej było udzielnie chrztu dorosłym. Dziś dokonuje się ono w niewielu świątyniach, zazwyczaj w katedrach: wówczas biskup udziela katechumenom także sakramentu bierzmowania.
Po Liturgii Słowa kapłan wypowiada słowa wprowadzenia; rusza procesja do chrzcielnicy, kantorzy śpiewają skróconą formę Litanii do Wszystkich Świętych. Tam następuje uroczysta modlitwa poświęcenia wody w formie prefacji, która wyraża teologię i chrześcijańską symbolikę wody. Następnie celebrans, wraz z diakonami zanurza w wodzie chrzcielnej paschał, przyniesiony w procesji. Zanurzenie to oddaje prawdę, iż chrzest jest sakramentem, w którym wraz z Chrystusem umieramy (zanurzamy się) i powstajemy – wynurzamy się do nowego życia, przez dokonujące się zmartwychwstanie (Rz 6,7-9). Jeśli brak katechumenów przystępujących do chrztu, przystępuje się teraz do odnowienia przyrzeczeń chrzcielnych. Wierni z zapalonymi świecami odnawiają przyrzeczenia, które ich rodzice złożyli w czasie chrztu. Celebrans, zanurzywszy z nowo poświęconego źródła wody chrzcielnej, kropi zgromadzenie liturgiczne. Opuszcza się Wyznanie wiary oraz modlitwę powszechną.
Liturgia Eucharystyczna (Uczta)
Liturgia Eucharystyczna Wigilii Paschalnej przebiega tak jak podczas każdej Mszy świętej. Można zastosować I Modlitwę Eucharystyczną. Warto zwrócić uwagę na prefację używaną w liturgii; ona także oddaje teologię tej Świętej Nocy, w której Jezus Chrystus zmartwychwstał. W czasie Komunii Św. wierni mogą przyjmować Komunię pod dwiema postaciami, aby jak najwyraźniejszy był znak (por. KKK 1390) nowego życia, które dzięki Zmartwychwstałemu Jezusowi otrzymujemy także przez przyjmowanie Jego Ciała i Krwi. Komunię pod dwiema postaciami zaleca List okólny o przygotowaniu i sprawowania świąt paschalnych Paschalis solemmnitatisnr 92. Do XIII wieku udzielanie wszystkim wiernym Komunii pod dwiema postaciami było powszechnym zwyczajem.
